Cabir bin Hayyan (721 – 815) - Modern Kimyanın Kurucusu

Cabir bin Hayyan, 8. yüzyılda Kufe’de (günümüz Irak’ı) yaşamış, bilim tarihinde modern kimyanın kurucusu olarak anılan Müslüman bir bilgedir. Abbâsî Halifesi Harun Reşid döneminde yaşamış, felsefe, simya, astronomi, tıp ve mekanik alanlarında çalışmalar yapmıştır. Batı dünyasında adı “Geber” olarak geçer.

Cabir, bilgiyi yalnızca teorik metinlerle değil, deneysel yöntemle geliştirmiştir. Bu, onu sadece simyacı değil, aynı zamanda ilk gerçek kimyager yapan temel farktır.

Katkıları ve Çalışmaları​

1. Kimyanın Temelleri​

• Simya ile uğraşmakla birlikte, deneysel gözlem ve sistematik yöntem kullandığı için modern kimyanın öncüsü kabul edilir.
• Kimyasal bileşiklerin sınıflandırılması, laboratuvar teknikleri ve maddelerin dönüşümü üzerine çalışmıştır.
• Maddenin dört ana niteliği (sıcaklık, soğukluk, kuruluk, yaşlık) üzerine kurulu doğa anlayışını sistemleştirmiştir.

2. Laboratuvar Araçları​

• Damıtma (distilasyon), kristallendirme, süzme, kalsinasyon gibi pek çok temel kimya işlemini tanımlamış ve bunlara özel araçlar tasarlamıştır.
• “Alembik” adlı damıtma cihazı, onun tasarladığı en meşhur laboratuvar aletidir. Bu alet, modern distilasyonun temelidir.

3. Maddelerin Sınıflandırılması​

• Maddeleri üç ana gruba ayırmıştır:
  1. Uçucu maddeler (örneğin kükürt)
  2. Metaller (örneğin altın, gümüş)
  3. Taşlar ve mineraller
• Bu sınıflandırma, sonraki yüzyıllarda Batı kimyasında da kullanılmıştır.

Eserleri​

Cabir’e atfedilen 300’den fazla eser olduğu söylenir. Bunların büyük bir kısmı simya, kimya ve felsefe içeriklidir. En bilinenleri:

• Kitab al-Kimya (Kimya Kitabı)
• Kitab al-Sab’een (Yetmişler Kitabı)
• Kitab al-Zuhra (Venüs Kitabı)
• Kitab al-Mizan (Terazi Kitabı)

Eserleri, 11. yüzyıldan itibaren Latinceye çevrilmiş ve Avrupa'da yüzyıllar boyunca ders kitabı olarak kullanılmıştır.

Mirası​

• Deneysel yöntemi kullanması, bilimsel metodolojinin temelini atmıştır.
• Batı’da “Geber” adıyla tanınmış, Orta Çağ Avrupa’sında büyük bir otorite kabul edilmiştir.
• Kimya, farmakoloji ve metalurji gibi birçok alanda onun fikirleri üzerine inşa edilen sistemler geliştirilmiştir.